CO TO JEST ZAKRZEPICA?
Zakrzepica to patologiczny proces, w którym dochodzi do powstawania skrzepliny w świetle naczynia krwionośnego. Gdy zajęta jest tętnica mówimy o zakrzepicy tętniczej, która może prowadzić np. do zawału serca, gdy skrzeplina powstanie w świetle naczynia wieńcowego. Natomiast gdy zakrzep powstaje w żyle mówi się o zakrzepicy żylnej. Najczęstszym miejscem powstawania zakrzepicy żylnej są naczynia żylne kończyn dolnych i miednicy.
Krzepnięcie krwi jest niezbędnym do życia mechanizmem obronnym organizmu. W momencie przerwania ciągłości ściany naczynia zostają aktywowane tak zwane czynniki krzepnięcia. Czynniki te poprzez wzajemną aktywację powodują powstawanie włóknika, który tworzy sieć i uszczelnia miejsce uszkodzenia. Płytki krwi, które swobodnie krążą w osoczu, w razie potrzeby (uszkodzenie naczynia) również dodatkowo uszczelniają miejsce przerwania naczynia. W ten oto sposób organizm jest chroniony przed dużą utratą krwi.
OCHRONA PRZED NADMIERNYM KRZEPNIĘCIEM
Aktywność układu krzepnięcia musi być na tyle zrównoważona, by przy uszkodzeniu ściany naczynia nie doszło do całkowitego zamknięcia jego światła przez skrzeplinę. W utrzymaniu równowagi w działaniu układu krzepnięcia biorą udział białka, które potrafią częściowo rozpuścić sieć włóknika. Jest to tak zwany proces fibrynolizy, który fizjologicznie chroni przed nadmiernym krzepnięciem, ale też może być wykorzystany do leczenia zakrzepic w mechanizmie rozpuszczania zakrzepu zamykającego światło naczynia.
Kolejną ważną ochroną przed nadmiernym tworzeniem zakrzepów są właściwości nieuszkodzonego śródbłonka (wyściółki naczyń krwionośnych), które przeciwdziałają krzepnięciu . Do krzepnięcia nie dochodzi tak długo, jak tylko krew w żyle płynie prawidłowo i układ krzepnięcia nie może zostać aktywowany.
NIEPRAWIDŁOWOŚCI WSPÓŁDZIAŁANIA
Triada Virchowa: spowolniony przepływ krwi, uszkodzenie naczynia, nadmierna krzepliwość krwi
Skomplikowane oddziaływanie wielu czynników krzepnięcia, które umożliwia zarówno efektywne tworzenie zakrzepu i przeciwdziałanie uszkodzeniu naczynia jak i ochronę przed całkowitym zamknięciem światła naczynia, może zostać zaburzone w następujących sytuacjach:
- Spowolniony przepływ
- Upośledzona funkcja ściany naczynia
i/ lub
- Nadmierna krzepliwość krwi
Te trzy ważne czynniki tworzą tzw. triadę Virchowa, opisaną przez Niemca, Rudolfa Virchowa.
Do spowolnienia przepływu dochodzi np. u pacjentów leżących, obłożnie chorych, gdy mięśnie łydek nie pracują. Ciąża, a także przyjmowanie leków moczopędnych (diuretyków) również sprzyja spowolnieniu przepływu krwi.
Zmiany w wewnętrznej ścianie naczynia, i co za tym idzie pogorszenie funkcji śródbłonka, mogą być spowodowane przez uszkodzenie mechaniczne, niektóre leki, które działają drażniąco na śródbłonek, a także przez choroby metaboliczne np. cukrzycę. Zwiększona skłonność do tworzenia zakrzepów (trombofilia) może być wrodzona, albo towarzyszyć takim stanom chorobowym, jak nowotwór czy zapalenie.
W trakcie operacji zbiega się wiele czynników wpływających negatywnie na układ krzepnięcia: poprzez cięcie chirurgiczne dochodzi do uszkodzenia ściany naczynia, upośledzenia funkcji śródbłonka, i przy okazji do zaktywowania układu krzepnięcia. Z tym wiąże się produkcja większej ilości czynników krzepnięcia, na co z reguły nakłada się unieruchomienie pacjenta po operacji i spowolnienie przepływu krwi. Dlatego też wczesne uruchomienie pacjenta po operacji ma tak duże znaczenie.
Zakrzepy żylne powstają najczęściej w kończynach dolnych.
OSTRA ZAKRZEPICA ŻYLNA
W sporadycznych przypadkach organizm jest w stanie sam, częściowo lub całkowicie, rozpuścić powstałą skrzeplinę. W takiej sytuacji chory niczego nie zauważa, gdyż nie występują żadne objawy kliniczne. Jednak gdy skrzeplina jest przytwierdzona do ściany naczynia, może się powiększać, gdyż aktywuje ona płytki krwi, które zlepiają się i dodatkowo wiążą do włóknika skrzepliny. Powstaje swego rodzaju mur, gdzie zaprawą jest włóknik, a cegłami płytki krwi.
W ten sposób naczynie krwionośne ulega stopniowo zamknięciu, a przepływ krwi staje się coraz wolniejszy, aż do całkowitego zatrzymania przepływu krwi przy już całkowicie zamkniętym świetle naczynia.
Także w tym przypadku organizm stara się sam rozpuścić zakrzep. Często też z biegiem czasu prąd krwi zaczyna szukać nowych ścieżek, które ominęłyby zamknięte naczynie, czemu mogą służyć małe sąsiadujące naczynia (tzw. naczynia oboczne lub kolateralne), które powtórnie uchodzą do głównego naczynia już za zakrzepem.
W początkowej fazie, w okresie od kilku dni do kilku tygodni dochodzi do częściowego rozpadu skrzepliny z powtórnym częściowym udrożnieniem zamkniętego wcześniej naczynia. Z biegiem czasu (miesiące), skrzeplina zostaje przebudowana przez ścianę naczynia, kurczy się, a część naczynia jest znów wolna od zakrzepu. Jednak te mechanizmy ochronne nie zawsze są wystarczająco skuteczne. I tak w różnych procesach przebudowy skrzepliny mogą zostać uszkodzone zastawki żylne, które wyglądają jak kieszonki . Te kieszonki zapobiegają cofaniu się krwi żylnej z powrotem do nóg, a wspomagają przepływ krwi w kierunku serca, przeciw sile grawitacji. Ze zniszczonymi zastawkami żyły są tylko sztywną rurą, które nie mogą zapobiec zastojowi krwi żylnej w nogach, przede wszystkim w trakcie stania.
MAT-PL-2002630-1.0-03/2021